قدس آنلاین -گروه استانها -سمیه شرف دینی : پائیز که راه می رسد همه خوشحال از آمدنش هستند. عارفان، عاشقان،  شاعران پائیز را بسیار دوست می دارند، پائیز نقاش چیره دستی است  که با ظرافت خاص خود چهره شهر را متحول می کند برگ ریزان خیابان ها  در این فصل هم تماشایی می باشد  بی جهت نیست که پائیز را پادشاه فصل ها نامیده اند رفتن پائیز با شب چله و یلدا همراه می شود در این شب هست که همه جوجه های خود را باید شمرده  باشند و برای درامان ماندن از سرمای زمستان باید انار و هندوانه خود را حتما بخورند.

یلدا یک واژه سریانی به معنای میلاد است و از چهار قرن بعد از میلاد مسیح، شب یلدا به عنوان روز تولد مهر بین مسیحیان رواج داشته است اما در ایران، یلدا به معنای خورشید است و برگزاری مراسم‌های ویژه آن سابقه چند هزار ساله دارد.

یلدا در یزد

یلدا که در یزد از آن به عنوان «شب چله» یا «شو چله» یاد می‌شود، کهن‌ترین یادگار از رسوم مردم ایران باستان بوده و یزدی‌ها سابقه دیرینه‌ای در برپایی آیین این شب به یادماندنی دارند فلسفه برگزاری مراسم‌های ویژه شب یلدا در ایران، ریشه در شغل و معیشت مردم آن زمان داشته و از آنجا که شغل مردم در گذشته‌ها کشاورزی و دامداری بوده و زمستان آغاز تعطیلی کار آنها به شمار می‌رفته، در واقع آخرین روز پاییز و ورود به فصل تعطیلی کار را به نحوی گرامی می‌داشتند.

 ایرانیان باستان برای این‌که تا اندازه‌ای شب‌ها را بی‌آزار کنند و از ترس و وحشت آن بکاهند، آتش می‌افروختند و در پناه روشنای آتش، شب را به صبح می‌رساندند زیرا شب علاوه بر تاریکی و هراس و رمزآلودی، زمان حمله سارقان و راهزنان نیز بوده از اینرو مردم از شب هراس داشتند و با روشن کردن آتش و جمع شدن دور یکدیگر و برگزاری جشن و شادی، از هراس شب می‌کاستند.این دور جمع شدن‌ها در واقع محل رونق خوراکی‌هایی می‌شد که خوردن آن در شب یلدا به یک سنت تبدیل شد و این سنت هنوز هم ادامه دارد.

 آداب و رسوم یلدا در شهر یزد

یزدی‌ها یا مردم دیگر نقاط کشور که اغلب کشاورز بودند، میوه‌های تابستان و پاییز را به نحوی نگهداری می‌کردند که در شب‌های طولانی زمستان مصرف کنند مثلا یزدی‌ها مقدار زیادی از انار را در خاک دفن می‌کردند تا تازه بماند و در طول زمستان بتوانند از آن استفاده کنند و اینگونه شد که انار به عنوان یکی از میوه‌های شب یلدا شناخته شد یا هندوانه که امروز پای ثابت سفره‌های یلدایی شده است.

آجیل که در بسیاری از فرهنگ‌ها به آن «شب چره» می گویند، برگرفته از همان «شب چله» است که پای ثابت خوراکی‌های شب یلداست.در این  شب  مردم یزد به خانه بزرگان فامیل رفته و صله رحم را بجا آورده  و غذای مورد علاقه یزدی ها در این شب شولی محلی که طبعی خنک دارد ،  می باشد و در کنار آن هم  فسنجان که طبعی گرم دارد خورده می شود .

خوردن آجیل و خشکبار وشیرینی یزدی و میوه های زمستانی مثل انار خرمالو وهندوانه و از دیگر اداب یزدی ها  می باشد در این شب بزرگتر ها قران تلاوت کرده و در کنار آن  با تفعل زدن به خواجه شیراز برای  دیگران آرزوی خیر  برکت سلامتی می کنند دربرخی خانه ها هم موسیقی سنتی نواخته می‌شود.

در گذشته اعتقاد بر  این بود که روز اول دی روز تولد خورشید است بنابراین سعی می کردند شب را بیدار بمانند وبه همین جهت  لحاف کرسی می گذاشتند و کوچکترها در خانه بزرگترها( پدربزرگ و مادربزرگ) جمع می شدند که از نظر صله رحم کار بسیار پسندیده ای بوده است.

مواد خوراکی این شب  تنقلاتی نظیر برگ زردآلو ،الو ،برگ الو ،نخود، کشمش ، شیرینی (نماد برکت و پیروزی نور و خورشید)،میوه هایی به رنگ سرخ( قرمز) که نماد روشنایی و نور در شب بوده نظیر انار قرمز و هندوانه قرمز وهمچنین خوراکی هایی نظیر چغندرقرمز،شلغم و هویج پخته بوده  که برروی کرسی قرار داده و صرف می کردند.
بزرگان فامیل در گذشته معتقد بودند کسی که درشب چله هندوانه بخورد سرما نمی خورد در خصوص چگونگی نگه داری هندوانه باید گفت که  هنوانه را داخل زیرزمین روی ریگ می گذاشتند و اگر می تونستند تا نوروز نیز نگه می داشتند.

آیین خنچه برون شب یلدا دریزد

این رسم در برخی مناطق منسوخ شده اما در برخی مناطق دیگر این رسم به شکلی افراطی ادامه دارد به نحوی که یک رسم ساده و زیبا به تشریفاتی در حد سفره عقد تبدیل شده و سینی‌های مملو از خوراکی، هدایای گرانقیمت برای عروس و  شب یلدا را برای برخی خانواده‌ها به لحاظ اقتصادی سخت کرده است.

در برخی مناطق استان، علاوه بر سینی میوه و آجیل و شیرینی و لباس‌های زمستانی برای عروس، در یک سینی نیز شامی به اندازه خانواده داماد تدارک دیده می‌شود تا خانواده عروس دچار زحمت نشود و پس از اینکه خوراکی‌ها به منزل پدر عروس برده شد، دو خانواده در کنار یکدیگر با تناول محتویات این سینی‌ها، طولانی‌ترین شب سال را سپری می‌کنند.
در گذشته کرسی‌ نقل مجلس بود و همه گرداگرد آن جمع می‌شدند و با خاطرات قدیمی‌ترها و گاه حافظ خوانی و شاهنامه خوانی، دیو سیاه شب را به پگاه می‌رساندند اما امروز خبری از کرسی نیست ولی گرمای وجود خانواده‌ها در کنار یکدیگر، هنوز یلدا را برای بسیاری از مردم دوست داشتنی نگاه داشته است.

یلدا سنتی زیبا و ابداعی بی نظیر است

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد با اشاره به این که آیین شب یلدا یکی از عوامل موثر در توسعه گردشگری است، گفت: اگر چه تاکنون ایران تنها کشور پیشرو به منظور ثبت جهانی شب یلدا بوده اما ظرفیت آن را دارد که همچون نوروز در قالب پرونده مشترک نیز به ثبت برسد .

فاطمه دانش یزدی اظهارداشت: یلدا سنتی زیبا و ابداعی بی نظیر بوده و این سنت که نمادی دیگر از پیوند ایرانی با مظاهر قدرت پروردگار در طبیعت، فرصتی برای گردهمایی، باهم بودن، تحکیم روابط خانوادگی، دوستی و شهروندی است و این مراسم امروز به‌ عنوان یک میراث ناملموس نسل‌ به ‌نسل به ما ایرانیان منتقل شده است.
وی با اشاره به این‌که آیین شب یلدا علاوه بر ایران در بسیاری از کشورهای دیگر از جمله تاجیکستان، افغانستان، عراق و آذربایجان نیز برگزار می‌شود، افزود: اگرچه تاکنون ایران تنها کشور پیشرو به منظور ثبت جهانی آن بوده اما ظرفیت آن را دارد که همچون نوروز در قالب پرونده مشترک نیز به ثبت برسد .

دانش یزدی  با اشاره به این‌که آیین شب یلدا باعث پویایی و مانایی بیشتر این یادگار اجدادمان شده، تصریح کرد: یلدا ارزش‌هایی نظیر احترام به والدین، دید و بازدید از بستگان، گره‌گشایی از مشکلات هم نوع و شکرگزاری نعمت‌های الهی را بیش از پیش بارور ساخته ‎ است .
 
مدیر کل میراث فرهنگی، استان لزوم برگزاری مراسم شب یلدا را  آشنایی کامل با چگونگی و فلسفه وجودی این مراسم آیینی و همت در استمرار برگزاری این مراسم عنوان کرد و افزود: مراسم شب یلدا همچون سایر آیین های تاریخی این مرز و بوم، میراث معنوی همه نسل‌ها در طی قرون و اعصار بوده و حفظ و استمرار این میراث، در واقع منابعی پایدار و تمام نشدنی از جاذبه های گردشگری برای کشورمان به ارمغان می‌آورد.